Радиои Озодӣ (Radio Free Europe/Radio Liberty, RFE/RL) ва Садои Амрико (Voice of America, VOA) ду расонаи байналмилалӣ ҳастанд, ки аз тарафи ҳукумати ИМА таъсис ёфтаанд. Ин радиостансияҳо барои таблиғи озодии сухан ва интиқоли ахбори воқеӣ ба кишварҳое, ки дар зери режимҳои худкома қарор доштанд, фаъолият мекарданд.
Дар солҳои Ҷанги Сард, ин расонаҳо ҳамчун манбаи муҳими ахбор барои мардуми Иттиҳоди Шӯравӣ ва кишварҳои шарқи Аврупо хизмат мекарданд. Вале имрӯз, пас аз беш аз 80 сол фаъолият, онҳо бо мушкилоти нав рӯбарӯ ҳастанд.
Таърихи таъсис ва рисолати онҳо
Садои Амрико (VOA)
Садои Амрико дар соли 1942 зимни Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ таъсис ёфт ва ҳадафи аввалини он мубориза бо таблиғоти фашистии Олмон буд. Баъди ҷанг, ин расона ба як абзори муҳими Ҷанги Сард табдил ёфт, ки барои интиқоли ахбори мустақил ба Иттиҳоди Шӯравӣ ва дигар кишварҳои коммунистӣ хизмат мекард.
Лаҳзаҳои асосӣ:
Соли 1947 – оғози пахши барномаҳо ба забони русӣ.
Соли 1953 – таҳти назорати Агентии иттилоотии ИМА гузашт.
Соли 1976 – Конгресси ИМА истиқлолияти онро кафолат дод.
Имрӯз, VOA ба 47 забон, аз ҷумла ба забонҳои тоҷикӣ, ӯзбекӣ ва форсӣ пахш мекунад.
Радиои Озодӣ (RFE/RL)
Радиои Озодӣ соли 1950 барои расонидани ахбор ба кишварҳои Шарқи Аврупо ва Иттиҳоди Шӯравӣ таъсис дода шуд.
Лаҳзаҳои асосӣ:
То соли 1971 бо маблағгузории CIA фаъолият мекард, баъдан таҳти назорати Конгресси ИМА гузашт.
Барномаҳои худро ба забонҳои русӣ, украинӣ, беларусӣ, тоҷикӣ, ӯзбекӣ ва дигар забонҳои мардумони Шӯравӣ пахш мекард.
Дар Иттиҳоди Шӯравӣ фаъолияташ пурра мамнӯъ буд, мавҷҳояшро гӯш мекарданд ва шунавандагонро таъқиб мекарданд.
Баъди пошхӯрии Шӯравӣ, Радиои Озодӣ ба як расонаи мустақили байналмилалӣ табдил ёфт ва то ҳол аз сарчашмаҳои давлатӣ маблағгузорӣ мешуд.
Нақши онҳо дар муборизаи иттилоотӣ ва таъқибҳо
Дар давоми Ҷанги Сард, Радиои Озодӣ ва Садои Амрико яке аз манбаъҳои муҳими ахбор барои мардум буданд.
Ҳукумати Шӯравӣ бо онҳо мубориза мебурд: мавҷҳои радиоиро масдуд мекард, шунавандагонро таъқиб мекард.
Соли 1981 – КГБ дар идораи Радиои Озодӣ дар шаҳри Мюнхен таркиш анҷом дод.
Соли 1986 – Михаил Горбачёв фишорро коҳиш дод, вале таъсири расонаҳо зиёд боқӣ монд.
Баъди соли 1991, ин радиостансияҳо фаъолияти худро дар кишварҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ идома доданд, аммо дар солҳои охир зери фишори сахт қарор гирифтанд.
Вазъи кунунӣ (2024-2025)
Радиои Озодӣ имрӯз
Соли 2017 – дар Русия ҳамчун “агенти хориҷӣ” шинохта шуд.
Соли 2021 – бо ҷаримаҳои зиёд рӯбарӯ шуда, дафтари Маскав баста шуд.
Пахш тавассути интернет, VPN ва шабакаҳои иҷтимоӣ идома дорад.
Садои Амрико имрӯз
Ҳанӯз таҳти Агентии глобалии расонаҳои ИМА (USAGM) фаъолият мекунад.
Ба 47 забон, аз ҷумла ба тоҷикӣ ва ӯзбекӣ пахш мекунад.
Дар Русия низ ҳамчун “агенти хориҷӣ” эътироф шуда, маҳдудиятҳо зиёд шуданд.
Мушкилоти асосӣ
- Фишор ва таъқибҳо – дар Русия, Беларус ва Тоҷикистон журналистон таҳти таъқиб қарор доранд.
- Пропаганда ва дурӯғпароканӣ – муқобилияти онҳо бо ахбори дурӯғин ва таблиғоти давлатӣ.
- Сензура ва маҳдудиятҳо – истифодаи VPN ва роҳҳои дигар барои пахши мустақилона.
Қатъи маблағгузорӣ аз ҷониби Трамп (2025)
Дар моҳи марти 2025, маъмурияти Доналд Трамп тасмим гирифт, ки маблағгузории Радиои Озодӣ ва Садои Амрикоро пурра қатъ кунад. Ин тасмим боиси қатъ шудани фаъолияти онҳо ва ихтисори оммавии кормандон гардид.
Ҳодисаҳои асосӣ:
14 март 2025 – Трамп фармонеро имзо кард, ки Агентии глобалии расонаҳои ИМА (USAGM)-ро барҳам дод.
15 март 2025 – Садои Амрико расман пахши худро қатъ кард. Радиои Озодӣ низ огоҳӣ гирифт, ки маблағгузорӣ қатъ мешавад.
18 март 2025 – Радиои Озодӣ ба додгоҳ шикоят бурд, то маблағгузории худро барқарор кунад.
19 март 2025 – Иттиҳоди Аврупо эҳтимоли маблағгузории Радиои Озодиро баррасӣ мекунад.
Аксуламал ва оқибатҳо
Журналистон ва ҳомиёни ҳуқуқ ин тасмимро зарба ба озодии сухан номиданд.
Коршиносон изҳор доштанд, ки ин метавонад нуфузи ИМА-ро дар мубориза барои демократия заиф кунад.
Дар Русия мақомот гуфтанд, ки ин тасмим “масъалаи дохилии ИМА” аст.
Хулоса
Радиои Озодӣ ва Садои Амрико тӯли 80 сол ҳамчун рамзи озодии сухан ва мубориза бо режимҳои худкома фаъолият мекарданд. Онҳо дар расонидани иттилооти воқеӣ ба миллионҳо шунаванда нақши муҳим доштанд.
Аммо бо тасмими охирини Трамп, онҳо маҷбур шуданд, ки фаъолияти худро қатъ кунанд. Ояндаи ин расонаҳои таърихӣ норӯшан боқӣ мемонад. Агар маблағгузории нав пайдо нашавад, ҷаҳон метавонад ду сарчашмаи муҳими ахбори мустақилро аз даст диҳад.
TajNews.org – ахбори воқеӣ, дур аз сензура!
