Тоҷикистон дар шохиси қобилияти зеҳнӣ (IQ) байни 126 кишвар дар мақоми 96-ум ҷой гирифтааст. Ин натиҷа дар муқоиса бо дигар кишварҳои Осиёи Марказӣ пойин аст. Қазоқистон бо 97,17 хол пешсаф аст, дар ҳоле ки Тоҷикистон бо 93,55 хол дар охири рӯйхат қарор дорад.
Сабаб чист? Танбалӣ ё камбуди омӯзгор?
Ба гуфти адиби тоҷик Зиё Абдулло, яке аз сабабҳои ин раддабандии паст танбалии ҷисмонӣ ва фикрии ҷомеа мебошад:
“Коҳилӣ асарашро ба қобилияти зеҳнӣ гузоштааст. Танбалии ҷисмӣ моро ба танбалии андеша бурдааст.”
Ӯ таъкид мекунад, ки рушди зеҳнӣ бояд аз хурдсолӣ шурӯъ шуда, тавассути варзиш, хондани китоб, омӯзиши фанҳои дақиқ ва рушди хотира инкишоф ёбад. Вале, ба гуфтаи ӯ, дар минтақаҳои дурдаст, камбуди омӯзгорон низоми дурусти омӯзишро халалдор кардааст:
“Дарс барои хонанда мисли афсона мешавад ва ақибнишинии зеҳнӣ сар мешавад.”
Мавқеи Вазорати маориф ва илм
Масъулони Вазорати маориф дар номае ба Радиои Озодӣ таъкид кардаанд, ки барои рушди зеҳнии хонандагон чораҳои мушаххас рӯйи даст доранд. Ба гуфти онҳо, гузаштан ба низоми 10-холаи баҳогузорӣ ва амалисозии марҳилаҳои маърифатии таксономияи Б.Блум ба таҳкими малака ва эҷодкории хонандагон мусоидат хоҳад кард.
Муҳимияти шароит ва тарзи зиндагӣ
Раҳбари маркази “Заковат” Ҳусейн Зайтметов, ки ҳафт сол боз бо рушди зеҳнии ҷавонон машғул аст, чунин роҳҳо барои такмили қобилияти зеҳнро пешниҳод мекунад:
- Варзиш ва фаъолиятҳои ҷисмонӣ;
- Тарзи дурусти хӯрокхӯрӣ;
- Хондани китобҳо;
- Хоби кофӣ ва муҳити солим.
Ӯ таъкид мекунад, ки барномарезии дурусти фикрӣ, яъне дарку эътимод ба зеҳни худ, метавонад қобилиятҳои зеҳниро тақвият бахшад.
Мақоми кишварҳо дар раддабандӣ
Дар раддабандии имсолаи IQ, кишварҳои Чин (107,43), Эрон (106,63) ва Кореяи Ҷанубӣ (106,57) пешсафанд. Тоҷикистон дар ҳоле ки аз кишварҳои дигари минтақа ақиб мондааст, дар ҷустуҷӯи роҳҳои беҳтарсозии сатҳи маориф ва рушди зеҳнии шаҳрвандон аст.
Хулоса
Ҳарчанд танбалӣ ва мушкилоти низоми омӯзиш ҳамчун сабабҳои аслии раддабандии пойини Тоҷикистон зикр мешаванд, таҳкими тарбияи фикрӣ, беҳтар кардани шароити мактабҳо ва фароҳам овардани имкониятҳои баробар барои кӯдакон ва ҷавонон метавонанд роҳи ҳалли мушкилот бошанд.
