Имрӯз, президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон қонуни наверо имзо кард, ки ҷавобгарии ҷиноятиро барои “лайк” гузоштан ва нишонаҳои дигари ҳамшарикӣ дар шабакаҳои иҷтимоӣ бекор мекунад. Қонуне, ки дар назари аввал қадаме ба сӯи озодии баён менамояд, аммо дар асл танҳо як пора бастаи қонунгузорӣ нест — он шарҳи як даврони пуршиддати фишори рақамӣ ба шаҳрвандон аст.
Вақте “лайк” сабаби зиндон мешуд
То имрӯза, даҳҳо шаҳрванди Тоҷикистон бо иттиҳоми таблиғи ифротгароӣ ва паҳнсозии маводи мамнӯъ танҳо барои гузоштани “лайк” дар зери як навор, акси сиёсӣ ё сухани интиқодӣ ба маҳкама кашида шуданд. Қонунгузории қаблӣ имконият медод, ки “лайк” ҳамчун далели иштироки шахс дар таблиғи маводи мамнӯъ ҳисобида шавад — ҳарчанд дар амал “лайк” на андеша буд ва на амали фаъол.
Мисолҳо нишон медиҳанд:
- Соли 2021, ҷавони 22-солаи ноҳияи Шаҳринав барои лайк дар зери навори интиқодӣ, 7 соли зиндон гирифт.
- Соли 2022, омӯзгори мактаби миёна дар Суғд, танҳо барои лайки навори як фаъоли сиёсии муҳоҷир, ду сол аз озодӣ маҳрум шуд.
Ҳамин гуна ҳолатҳо тарсро ба воқеияти ҳаррӯзаи ҷомеа табдил доданд. Шахсоне, ки танҳо ангушт ба экран заданд, бояд посухи қонунӣ медоданд.
Қонуне, ки тарс ба ҷойи тарбия овард
Мақомот ин муқарраротро ҳамчун абзори “пешгирии экстремизм” тавҷеҳ мекарданд. Аммо он ба зудӣ ба механизми фишор бар ҳар андешаи мухолиф ва ҳар феъл дар шабакаҳои иҷтимоӣ табдил ёфт.
Коршиносон ва ҳуқуқдонҳо солҳо таъкид мекарданд, ки “лайк” наметавонад далели ҷиноят бошад, зеро он на ният, на иштироки фаъол ва на таблиғи мустақимро собит намекунад.
Қадами дер, вале муҳим — оё кофӣ аст?
Қонуне, ки имрӯз имзо шуд, расман як тағйири мусбат ба шумор меравад. Мақомот онро ҳимояи ҳуқуқи шаҳрвандон ва мутобиқсозӣ бо меъёрҳои байналмилалӣ унвон мекунанд.
Аммо он чизе, ки нест, муҳимтар аз он аст, ки ҳаст:
- Ҳеҷ мақомот эътироф накард, ки дар гузашта хатогие шуда буд.
- Ҳеҷ сухан дар бораи озодсозии онҳое, ки барои “лайк” зиндонӣ шудаанд, нест.
- Қонун ба парвандаҳои гузашта таъсир намерасонад, ва ҷуброни зарар низ пешбинӣ нашудааст.
Баҳогузории воқеӣ: тағйироти муҳим, вале нопурра
Қадами имрӯза бо вуҷуди муҳим буданаш, дер омадааст ва пурра нест. То замоне ки:
- Ҳама парвандаҳои пешина дубора баррасӣ нашаванд,
- Маҳкумшудагон озод нашаванд ва ҳуқуқашон барқарор нагардад,
- Қонунгузорӣ шаффоф ва бидуни истисно амалӣ нашавад,
— ҳар навъ ислоҳ ба як иқдоми сиёсии хомӯшкунанда табдил хоҳад ёфт, на ба нишонаи воқеии адолат.
Хулоса: Лайк дигар ҷиноят нест — аммо адолат ҳанӯз дар зиндон аст
Имзои қонун қадамест, ки умед мебахшад. Вале барои ҷомеае, ки даҳҳо нафар аз озодӣ маҳрум шуданд танҳо барои як “лайк”, фақат бекор кардани қонун басанда нест.
Адолатро бояд барқарор кард. Зеро дар як давлате, ки “лайк” баробар бо зиндон буд — як имзо қонунро иваз мекунад, вале ҳақиқатро не.
